Kişinin kendisine daha yakın bulduğu meslekle, kişilik özellikleri arasında bir ilişki var mıdır? Bazı insanların daha iyi yapabildiği veya yaparken zorlandığı meslekler var mıdır?
Bu sorulara muhatap olan hemen hemen herkes bunlara evet diyecektir. Çünkü her bir mesleğin gerektirdiği bilgi ve becerinin yanında; o mesleki alan için gerekli olan bazı düşünsel, duygusal ve eylemsel özellikler de gerekmektedir.
Örneğin; bazı meslekler, yüksek derecede sosyal olabilmeyi, yenilikçi ve hızlı düşünmeyi gerektirir. Bazı meslekler ise; uzun süreli odaklanma, derinlikli ve estetik tarzda düşünmeyi gerektirir.
Yine bazı meslekler, kavramsal ve soyut düşünebilmeyi gerektirirken, bazı meslekler pratik ve işlevsel düşünmeyi gerektirir.
En geniş ölçüde meslek ve insan ilişkisini dört ana başlık altında değerlendirebiliriz.
- Mesleki yetkinlik
- Psikolojik uygunluk ve yeterlilik
- Sosyal statü ve ekonomik getiri konusunda uygunluk
- Ortam ve insanlar arası ilişkilerde uygunluk
Şimdi bunlara kısaca değinelim;
- Mesleki yetkinlik: Herhangi bir meslek için gerekli olan; eğitim, bilgi, tecrübe ve beceri yeterliliğini ifade eder.
- Psikolojik uygunluk ve yeterlilik: Herhangi bir mesleğin gerektirdiği duygusal, düşünsel ve eylemsel yeterliliği ifade eder.
Hızlı veya sakin olmak, yenilikçi veya muhafazakar düşünmek, esnek veya katı olmak, ekip çalışmasına veya bireysel çalışmaya eğilimli olmak, rutine veya değişime eğilimli olmak, hızlı karar verebilmek veya uzun uzun düşünerek karar vermeye eğilimli olmak; meslek tercihinde ve mesleki uyumda çok önemlidir. Yine; sosyalliğe eğilim düzeyi, ayrıntılara dikkat etmek veya etmemek, sevecen ve sıcakkanlı olma veya mesafeli ve resmi davranma gibi özellikler; kişinin seçeceği mesleğin nitelikleri ile örtüşmelidir.
- Sosyal statü ve ekonomik getiri konusunda uygunluk: Herhangi bir mesleğin sahip olduğu toplumsal statü, imaj ve ekonomik getiri ile; kişinin bu konulardaki beklentileri uyumlu olmalıdır.
- Ortam ve insanlar arası ilişkilerde uygunluk: Kişinin, bir mesleği icra ettiği ortamın ve birlikte çalıştığı insanlardan beklediği tutum ve tavrın; kişinin mizaç ihtiyaçları ile uygunluğunu ifade eder.
Örneğin 2, 4 ve 6’lar; iş ortamındaki insanlarla karşılıklı güven atmosferinde samimi ve sıcak bir ilişki ararlar. 5 ve 9’lar ise çok samimi ve yakın ilişkiden kaçınırlar. 7 ve 8’ler için açık ofis ortamı, 5’ler için yalnız çalışabilecekleri ortamlar daha çok tercih edilir.
Özetle; kişinin bir mesleği tercih etmesinde ve başarılı olmasında, bu dört faktör ağırlıkları oranında dikkate alınmalıdır.
Mizaç ve mesleki yönelim
İnsanlar genellikle meslek seçimi konusunda eğitime odaklanmaktadırlar. Ancak bir mesleğin gerektirdiği eğitimi almak, kişiye o mesleği yapabilme yeterliliği kazandırabiliyorr olsa da; kişinin o mesleği psikolojik açıdan yapabilmesi ve yaptığı işten tatmin olması mizacının imkan, beklenti ve ihtiyaçlarına bağlı olarak şekillenir. Çünkü; meslek konusunda kişinin yönelim, tatmin ve başarısını etkileyen en önemli faktör; mizaç yapısının taşıdığı doğal yetkinlik, arayış, ihtiyaç, kısıtlılık ve risklerdir.
Her mizaç tipi, her mesleği yapabilir mi?
Evet. Bazı istisnalar dışında her mizaç her mesleği yapabilir. Ama her mesleği aynı kolaylıkta yapamaz ve her meslekten aynı mutluluk ve tatmini alamaz. Bu anlamda kişinin yapmakta zorlanabileceği ve yaparken mutsuz olabileceği meslekler vardır.(Özel yetenek gerektiren meslekler konumuzun tamamen dışındadır; ses sanatçılığı, ressamlık gibi).
Çünkü bazı mesleklerin gerektirdiği psikolojik özellikler; bazı mizaç tiplerinde güçlü şekilde bulunurken, bazı mizaç tiplerinde daha zayıf ölçüde bulunur. Her bir mesleğin gerektirdiği psikolojik yetkinlikler, her bir mizaç tipinde farklı ölçüde bulunur. Örneğin; sakin, sabırlı, esnek ve uzlaşmacı olmak konusunda 9’lar en avantajlı mizaç iken; 8, 7 ve 3’ler dezavantajlıdırlar. Büyük risk içeren kararlar alma ve insiyatif kullanma, hızlı hareket etme, gerektiğinde çatışabilme açısından 8’ler avantajlıdır. Buna karşın bu özellikler açısından 9, 6 ve 5’ler dezavantajlıdırlar.
Mesele; rahatça iletişim kurma kabiliyeti, yüksek ikna becerisi, esneklik ve sosyallik gerektiren satış-pazarlama alanı: 2, 7, 3 mizaçlarının doğal olarak yatkın oldukları bir meslek alanıdır. Buna karşın 5 ve 9 bu alanda zorlanabilir. Dolayısıyla her bir mizaç tipi; bazı meslekleri doğal bir kolaylıkla yapabilirken; bazı meslekleri ancak üstün bir çaba sonucunda yapabilir, bazılarını ise ne kadar çaba gösterse de yapmakta çok zorlanır.
Mizaç yapısı insanı mesleki olarak kısıtlar mı?
Hayır, mutlak olarak kısıtlamaz. Ancak herhangi bir mesleği yapmakta yaşanacak zorluk ve kolaylık ile psikolojik tatminin derecesi, mizaç yapılarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu nedenle kişinin mizaç tipindeki doğal yetenekler ile kısıtlılık ve riskleri; söz konusu mesleğin gereklilikleri ile kıyaslanarak mesleki yönelim ve tercih yapılmalıdır.
Şu unutulmamalıdır ki; aynı mizaç yapısındaki tüm kişileri genellememek gerektiği gibi meslekleri de genellememek gerekir. Örneğin tıp mesleğinin içinde cildiye, radyoloji, patoloji, estetik cerrahi, acil cerrahi, dahiliye, çocuk gibi bir çok alan vardır. Acil cerrahinin gerektirdiği psikolojik donanım ile radyolojinin gerektirdiği özellikler birbirinden çok farklıdır. Veya kimya mühendisliği ile makina mühendisliğinin gerektirdiği özellikler bir değildir.
Anaokulu ve ilkokul öğretmenliği ile fizik öğretmenliğinin gerektirdiği psikolojik donanım birbirinden farklıdır.
Dolayısıyla mesleklerin, mizaçlarla uyum ve yatkınlık ilişkisi değerlendirilirken, hem kişiler hem de meslekler ayrıntılı olarak değerlendirilmelidir. Kişinin ana mizacının yanında; kanat etkisi, kişisel gelişim süreci, psikolojik sağlık seviyesi, zeka, bedensel faktörler, kültür, inanç ve sosyal öğrenme ile kazanılan değerler de dikkate alınmalıdır.
Kişinin mesleki yatkınlığı değerlendirilirken hem ana mizaç hem de kanat mizacı mutlaka birlikte dikkate alınmalıdır. Örneğin; 9 mizacında olup kanadı 1 olan bir kişi; hem 9’un hem de kısmen 1’in özelliklerini taşıdığından mesleki yönelim alanlarını değerlendirirken iki mizacın da yatkın olduğu alanlar dikkate alınmalıdır.
Aşağıdaki değerlendirmeler; mizaç tipleri ve mesleki tercihler konusunda bir fikir ve bakış açısı kazandırmak amacıyla yapılmıştır. Doğaldır ki; bir kişinin mesleki tercihi sadece mizacı ölçü alınarak yapılmamalıdır. Mizacın yanında; zeka, bedensel kabiliyetler, özel yetenekler, eğitim durumu, para ve statü gibi beklentiler, psikolojik denge ve sosyal şartlar da dikkate alınmalıdır. Aşağıda bazı mizaçlara uygun bazı mesleklere yer verilmiştir. Ancak o mizacın yatkın olduğu meslekler sadece bunlardan ibaret değildir.
Unutulmamalıdır ki; meslek seçimi ve kişilik konusu; çok farklı ölçütlerin birlikte ele alınmasını gerektiren müstakil bir kitap konusudur. Biz burada az da olsa bir fikir vermeye çalıştık.
